WELCOME TO VOICE OF YOUTH

Well ,this blog is for all the bloggers who love to visit this page,especially for students, who are interest to pursue higher studies in india and abroad providing and sharing informations,guide, news etc etc., . you can get the list of college and universities around the world,courses,examinations, informations etc,and some articles to inspire and encouraging our mind and give us a wiseful thought for our career .I hope you enjoy this blog and please do visit again.

"the foundation of every state is the education of its youth.It makes a man to become a gentleman"

Tuesday, August 20, 2019

Ruantlang khua ka pianna

MY VILLAGE  RUANTLANG CHAMPHAI MIZORAM

RUANTLANG KHAW ṬOBUL

- Zuali Pa (Bta Varte)

                              Ruantlang khua hi Champhai zawl kin, chhim lam, Longitude 93.33031o E leh Latitude 23.67291o E (Tropic of cancer) vela awm, Ruahtui pawh a tawk chauh a tla thin, Sik leh sa thu-ah pawh Monsoon Climate anih avangin vawt lutuk lo leh lum lutuk lo a ni a. Thlasik vanglai erawh chuan 0°C te pawh a thleng ve zauh zauh thin. Mizo chanchin hlui ziaktuten Mizo chanchin an ziah a, Champhai hmuna thil thleng tam tak an ziah lan thin hi, Ruantlang hmuna thil thleng a ni thin. Chuvangin, Mizo Lal ropui Vanhnuailiana te, Pasaltha hmingthang Vanapa te leh midangte lo chettlatna leh chenna thin hmun kha Ruantlang hi a ni a. Ruantlang khaw tobul han chhui dawn chuan hmasang kan pipute chanchin atanga chhui loh theih pawh a ni lo va. Ziak a dah kan hmuh hlat theih ber atangin Ruantlang khaw hmun chanchin hi kan chhui dawn a ni.

                               Kan Pipute Kawlphai a an chen lai, 1526 AD vel khan Hrangchala thlah, Lawipa chuan Kawlphai atangin a pa tar tawh tak hruaiin thlang a rawn tla a. Champhai rawn thlengin, Lawihmun (Ruantlang)ah khua a rawn din a, a awmna khua leh tlang luah chu ama hming chawiin Lawihmun/Lawitlang tih a ni. Tin, heng hun lai tho hian Hmar hnam Fenngo thlah Zote, Chawnchhim, Khawbung, Chhungte etc. chu Champhai leh a chhehvelah hian an cheng a, anni pawh hian an awmna hmun leh tlangte chu an hnam hming an put tir vek a ni. Lawi hnam leh Zote hnamte hi an tangrual thiam hle a, heng hnam pahnih tangrualte hian Chawnchhim (Champhai) a lo cheng hmasa Analho chu do tlangin an hneh nghe nghe a ni. (Thenkhat chuan heng hun lai tho hian Hmar hnam chi khat Ruan ho pawh heng laiah hian an chengin an sawi bawk - Ref. B.Lalthangliana : Mizo chanchin 2009, p.55). Hmar hnam hrang hrangte Champhai leh a chhehvel a an chen lai hian Ralte hnam chu Khawzimah an awm ve a. Ralte hnam chuan Champhai leh a chhehvel a hmar hnamte chu an um darh ta a ni. Hetih lai a Ralte lal hmingthang tak chu Mangkhaia a ni a, Mangkhaia pa Mangthawnga erawh chu Tuichhinah a lal thung. (Kum lama upa te chuan Champhai leh Chawnchhim hi a hrangin an sawi thin a. tuna phaizawl hi Champhai an ti a, tuna thangthar ten Champhai an tih tak erawh hi chu Chawnchhim an ti thin, Chuvangin, Champhai leh Chawnchhim hming ziah hran dan pawh a har khawp mai)

                             Mizo pipute Tiau chhak a an awm lai hian Hnam hrang hrangte chuan Lal hrang hrang an nei tawh a, an indip tak deuh avangte, khawthlang lam ram tha a awm an chak avangte leh Pawih ral an hlauh avangte in thlang an tla ta hum hum mai a. Hetih hun lai hian Champhai vel a hmar hnamho chu um chhuahin an awm vek a ni. 1700 AD kha chuan Kawlphai atanga Mizo, thlang tla thla te chuan Tiau lui an kan fel vek tawh a ngaih a ni. Tichuan, Mizote chu khawthlang lamah tla thla zelin, 1800 AD ah chuan Mizorama khaw chhak ta ber chu Aizawl a ni a, Aizawl chhak lam ram leh Tiau inkar zawng hi chu ram ruak vek a ni. Hmar ho awm atanga kum 200 zet mei mit tawh lo, Lawihmun/Lawitlang (Ruantlang) pawh chu a lo thing ta thuap mai a ni !

                                 Mizo te chu khawthlang lamah an han cheng ren rawn a. Lal hrang hrang an tam si a, Khawchhak lama ram ruak awm ta duai mai chu Mizo Lal ropui Lallula thlahte chuan ram neih zau an duh avangin khawthlang lam atang chuan chhak nawr zai an rel leh a. Chan insemin, an hma zawn atang theuh chuan lal dangte nek ranin chhak an nawr ta a. Lallula thlah Vanhnuailiana chuan a pa, Lalsavunga thih hnu chuan, a pa tlang chu changin chhak a nawr ta a. Darlawng, Lamtual, Saitual, Puilo, Vancheng, Awnnu leh Tualte-ah chhovin, Tualte atangin Lungdup-ah a kai leh a, 1864 ah chuan Vanhnuailiana chu a Pasaltha Vanapa te leh Zaphung-huaisena te hruaiin, Lungdup atangin hman lai a Hmar hnam lo awm tawhna Lawihmun/Lawitlang (Ruantlang) ah chuan a rawn kai a, a laili lai leh tlang sang lai, tuna BDO Quarters hmun tak hi rawn thut in, a chhehvel ram zawng zawng chu a awp ta hmuk mai ani. Tichuan, Vanhnuailiana chuan a  chu hmun ralmuang zawk Chawnchhim lamah a awm tir ve thung a, Vanhnuailiana thih hnu chuan Vanhnuailiana fate pawh Chawnchhim lamah hian chho leh a sawi a ni. (Mizo chanchin ziaktu ten Vanhnuailiana kaina hmun Lawitlang/Lawihmun/Verhpui tia an sawi hi Ruantlang vek a ni tih hriat a tha awm e - Author). Helai hmuna Vanhnuailiana a rawn awm hian In 700 lai an tlingin an sawi. Tichuan, Mizo lal ropui tak Vanhnuailiana chu 1871 ah helai hmun (Ruantlang) ah hian thi in, tuna Champhai BDO Quarters hmun, Ruantlangah hian phum a ni a. A thlan pawh helai hmunah hian hun rei tak hmuh theihin a awm a. Hun a lo rei deuh a, a thlan chu a chhiat tak avangin Art & Cultural Dept. leh Ruantlang Br.YMA tangkawp chuan kum 1997 ah Vanhnuailiana thlan hi a tira an phun ang thei ber tura siamin an thlak a, hei erawh hi chu tun thlengin hmuh theihin a la awm a ni. Vanhnuailiana thih hnu hian a nupui Rolianpuii chuan Chawnchhim lama a fate chu han finin, Chawnchhim chu a awp ve leh ta thung a ni.Piputen Vai len an sawi Gen. Bourchier-a, Lalburha hrem tura rawn kal chuan Vanhnuailiana hmun Ruantlang chu Feb. ni 17. 1872 ah a rawn thleng a. Hetih lai hian Vanhnuailiana thlan hi hung tlat a ni a, a laiah chuan ban lian tak phunin selu an tar a, sekiah chuan Chawnchhim runtu Sukte an thah tak lu inkhai pawh an rawn hmu nghe nghe a ni. Vanhnuailiana khua chu a chanve lai mai a kang khu vung vung mai a, khaw ram ang mai a ni. Tichuan, Sap-ho chuan Vanhnuailiana thlanah chuan an flag an tar a, zankhat an riah hnuah, Chawnchhim a Vanhnuailiana nupui Rolianpuiite nen chuan inremna sa-ui an tan ta a ni. (Pu Lalthanhawla, Mizoram Chief Minister chuan, Champhai kum 100 tlin lawmna Souvenir-ah Gen. Bourchier leh Lalburha hian Ruantlang hmunah hian inremna saui an tan tiin a sawi). Vanhnuailiana thih hnu hian a fate chuan khawchhak lama Sukte leh Pawih ral an hlauh avangin 1789 vel khan Chawnchhim tlang atangin thlang tlak zai an rel leh a, khawchhak lama lalho chu inthurualin tukkhatah khawthlang lam panin an chhuak vek a. Hei hi thlangtlak vawi hnihna tia sawi a ni.

                             Vanhnuailiana faten thlang an tlak dawn hian Vanhnuailiana'n Zahau tlangval, khawchhak lama Pawih ho dawr tura a sawm, Nikuala chuan " Kei chu, ka pu Vanhnuailiana'n, ' Tiau leh Tuipui inkar zawng zawng hi I hum theih phawt chuan I ram a ni mai, ka fate pawhin an tibuai lo ang che' min ti a, ka awm dawn a ni" a ti tlat a, thlang a tla ve duh ta lo a. Tichuan, Vanhnuailiana faten thlang an tlak leh hnu chuan Nikuala chuan chhim lam a nawr a, helai hmun Vanhnuailiana khua (Ruantlang) chu khaw ram a lo ni leh ta a ni. Nikuala chu Khuangleng, Vanzau leh Chawngtlaiah te a kai zel a. Sailo lalho hlauh ber Pawihho a hlauh ve loh avangin a khua pawh an pung chak hle. Sukte leh Pawih-ho chuan Nikuala chu an ngam meuh loh avangin Sap-ho hnenah chuan mi thah leh mi run hmang tiin an hek ta a, Sap-ho chuan Nikuala chu an man ta a ni. Nikuala Sap-hoin an man hma hian a farnu Duhkaii chuan Rodenga, Hualngo Cherput hnam chu pasalah a nei a, a pasal nena an inthen hnu chuan a nuta Nikuala, Chawngtlaia mi chu a fate pathum Khuanglianthangi (Pi Khuangi), Vaihleia leh Vanhnuaikhumate nen an bel a. Nikuala chuan a fapa pahnihte leh a tupa pahnihte hnenah chuan a ram chu a sem ta a ni. A tupa upa zawk Vaihleia chu in 30 vel nen Khuanglengah khaw thar a sah tir a, a tupa naupang zawk Vanhnuaikhuma chuan Khuangleng atangin 1895 ah Faihmun (Mualkawi) ah khaw thar a sat ve leh a, tichuan, Vanhnuaikhuma chuan Ruantlang, Mualkawi, Tuichhin, Lawi leh Saisih te chu a awp a. Heng khua te hi a thih hma chuan Vanhnuaikhuma khuate tih an ni thin. Vanhnuaikhuma chu Faihmun atangin Mualkawi hnuaiah insawn lehin, heta a awm lai 1903 ah a fapa upa ber Saingura leh anau Pakeiate chu an piang a ni. ( Saingura leh Pakeia hi nu hrang fa an ni a. Chuvangin, kum khat chhuak an ni. Tin,Upa Chhunkhuma, Mualkawi Kohhran Upa chuan Vanhnuaikhuma hi fanau lamah a tluang lo hle a, fa 10 lai neiin, Puitlin thlenga dam chu 3 chauh niin a sawi - Author.) Mahse, engemaw avangin Vanhnuaikhuma leh a nupui Vanhnuaithangi, Lungphunlian Lal fanu chu inthenin, Vanhnuaithangi hian a fapa Saingura chu an khua Lungphunlian lamah a hruai ta a. Lungphunlian lamah hian hun engemaw chen chu an va awm nghe nghe a ni. Vanhnuaikhuma hian Vanhnuaithangi a then hnu chuan Thangsavungi nupuiah a nei leh a, Anni erawh hi chu an thih thlengin an innei ta a ni.
1900-ah Lal Puilala fapa Butpawla chuan Samthang atangin Sap phalna in Champhai zawl leilet siam turin Vanhnuaikhuma ram chhung, Lawihmunah khua a sat a. Mahse, Phaizawl leilet chauh siam tur anih avangin Vanhnuaikhuma chuan a ram chhung khawi lai mah hi Butpawla chu a pe lova. Butpawla hian a khawsah chin chiah chu ram a nei a, chu pawh a chhuahsan a, hmun dang a kai apiangin a ram a ni lo nghal zel bawk a ni. Tichuan Butpawla chu Lawihmun tlang atang chuan Zo tlang sang lamah a insawn chho leh a. Hetah hian Butpawla ruala insawn ve duh lo in 7 lai an awm a, heng mite hi Hmunnghakho an ti thin. Vanhnuaikhuma chuan Champhai zawl leilet leh Thingtlang ram tha chu neih kawp a duh vangin 1905 velah Mualkawi atangin Ruantlang lam, Pu Hranga tawngtaina tlangah a kai chho va, chuta tang chuan Ruantlang Khurpui chungah an kai leh a, Khurpui chunga awm awm lai, 1910 ah Vanhnuaikhuma chuan fapa Biakkunga a nei leh a, Hemi kum hian a farnu Khuanglianthangi (Pi Khuangi) chu Surbung atangin Tuichhin awp turin a hruai thla thung a ni. 1911 ah chuan Bawrhsap lamin phaizawl leilet neih dan tur ruahmanna fel tak a siam angin, Vanhnuaikhuma pawh chuan Leilet a siam a, chuvangin 1911 ah Vanhnuaikhuma hian Champhai zawl leilet a siam tih a ni. Khurpui chunga an awm lai 1911 hian Kristian pawh Vanhnuaikhuma khuaah hian an awm tawh a ni. Kum 1912 ah chuan Phaizawl leilet siam aia thingtlang lam neih a duh zawk avangin Vanhnuaikhuma chu Khurpui chung atangin Saisih hmun hniamah a insawn a. Heta an awm lai hian Vanhnuaikhuma hian Kristianho han kam khat changte pawh a nei thin a ni awm e. Tichuan, helaia an awm atang hian Kristian hote chuan mumal taka inkhawmna te pawh an nei thei ta a ni. Saisih hmun hnuaia an awm lai 1914 hian Vanhnuaikhuma hian a fapa Saingura chu a nu nen Saisih-ah hruai pheiin, Biakkunga kum 7 anih kum, 1917 ah chuan Saingura hi kum 14 mi lek la ni mahse, Vanhnuaikhuma chuan Saingura leh a nu Vanhnuaithangi chu Dilteah in 15 vel hruaiin a kai tir a, heta tang hian Saingura hi khaw hran neiin a awm ve a. Rorelna engkim erawh chu a pa Vanhnuaikhuma kutah a la awm thung a ni. (Diltea an khaw thar kai hming chawi hian Ruantlang Presbyterian kohhran upa, Upa Khawsiama hming pawh hi phuah a ni. Dilteah hian 1917 ah kaiin, a kum leh 1918 ah Upa Khawsiama hi a piang a ni - Author)

                            Sainguran Saisih atanga Diltea a kai pui hote chu - Pu Thanruala, Pu Darkhuma, Pu Chhuma, Pu Saibuanga, Pu Zika, Pu Sumkunga, Pu Thana, Pu Thangchhuma, Pu Rohnuna, Pu Selchhunga, Pu Biala, Pu Hrangtea, Pu Thira, Pu Sina, Pu Chinhleia te an ni. Vanhnuaikhuma te Saisih hmun hnuaia an awm lai hian Vanhnuaikhuma hian fapa Hmingthanga chu 1921 ah a nei leh a. Hmingthanga erawh hi chu kum 15 mi niin, 1936 March thla-ah Mualkawiah a thi a. Vanhnuaikhuma chu Saisih hmun sang lamah 1923 ah a kai chho leh a ni.

                               Saingura Ruantlanga a awm tawh hnu hian vawikhat chu 1929 July thla hian Ruantlang Dai, Lungverh Verhte lui hnarah hian Keipui pahnih an lo lut a. Khawchhiar Pu Thana’n a kap a, Mahse, kap hlum loin a hliam a. A hnu an chhui a, silai kengin an lo chang a, mipuiin haw hawin an hnung lam atangin an nawr bawk a. Pu Saingura (Upa Chengtawnga pa) hmaah lo chhuakin, a lo kap a, Pu Rolianan kap zui lehin, an kap hlum lo leh hlauh mai a. Pu Chinhleia chuan, ‘Khua a tlai tawh sia a, i haw san rih mai ang u’ a ti a. Tichuan hawsan turin an inbuatsaih a. Mahse, Sakei hliam khan khaw chhung lam a pan tlat avangin Ram lamah mipui an awm bawk si a. Tlangval tlawmngai, sakei hnu chhui tute chuan, ‘ Sakei hian khua a hnaih si a, In lam a pan zel bawk si a, chhui zel a tha ang’ an ti a. A lo chang tur in siam leh in, an chhui leh te zel a. Tlang a a kal liam tur Kapthuama’n a lo kap a, kawngpui hrul lawkah khaw lam panin a kal leh ta a. An chhui zel a, a hnu a rul chuk ta a. Chutah upa vekin, ‘Kan sahnu chhui hi a dik ta lo ve, i haw san ang u’ tiin chhui an awih ta lo va, tlangval ho chu an dang ta a ni. Mahse, Sakei chu dai bul maiah awm tawhin, in lam panin a kal zel bawk si a, mipui an ngaihtuah in an chhui lo thei bawk si lo va. Sakei chu a lo tang ta a, a hnu chhuitu Hrangthuama chu a rawn pan ta a. A huk dup dup a, silai keng Padanga, Roliana, Pakeia an ni a. A rawn zuang a, Pakeia chuan a darah a lo kap a, Sakei chu a kap kir zo lova, Hrangthuama chu rawn panin, ani chuan tlan chhiat tum miah lovin a ka-ah takah feiin a lo chhun chat mai a. Fei chu a mung chinah a tliak hmawk mai a, Sakei chuan Hrangthuama chu a seh zui ta a ni. Hrangthuama pu Chinhleia chuan a feiin a chhun zui a, Sakei chuan Hrangthuam chu a seh zui nawk nawk a. Sumkunga, Chinhleia, Chaleka te chuan Feiin an zuk chhun thin a, Rolianan a kap dawn a, mihring inral palh an hlauh avangin kah an awih lova, Sakei pawh chu a inthliarfihlim leh mai a. Chuta tang chuan sakei chu an um zui ta rih lo a ni. Hrangthuama chuan chhel takin, ‘A na lo ve’ a ti a, an zawn hawng ta a.

                                 A tukah chuan Sakei chu an beizui leh ta a. Sakei awmna lai kha ram zim te anih avangin an sah hual a, Sakei kha pahnih nia an hriat tlat avangin, pakhat chuah an hmu si a, pakhat kal bo lai an hre mai si lo va, mipui an thlabar hle a ni. Tichuan, Sakei chu an hual leh ta a, hual mawng lam atanga rawn lut chho te chuan Sakei ruang chu an hmu ta ma a. Sakei ruang an hmuh hnu chuan mipui chuan an bawh ruih ruih mai a. A ruang hmu tu Lutruma chuan, ‘Niminah Hrangthuama a seh tawh a, a lu hi ka pe e’ a ti a ni.

                                 Chawfak her lam tawhah sakei chu khua ah an luh pui a, khawlaiah an dah a. Hrangthuama pi Saitawii chuan a thirkhai chuan Sakei mitah a va kheng a, a diriamna a niawm e. Chuta tanga hun rei lo te, a ni la la chuan Hrangthuama Kum 20 mi chu a chatthla ta a ni. (Tlangval Hrangthuam thlan hi tuna YMA Park luhna kawng sirah a la inphun a ni –Author) Tichuan, a tukah chuan Sakei ruang chu Lalpa, Vanhnuaikhuma aih turin Mualkawi lamah an zawn thla ta a ni.

                                 Saingura hova Diltea an awm lai hian hri leh tam a leng chiam mai a, In khatah ruang 2/3 te pawh a chhuak a ni awm e. He hri dan tum hian theihtawp an chhuah a. Kawtchhuahah milem lian pui pui puanchhia leh thil dangte a an siam chu an tar a. Dai velah te chhawl an bang nghek nghuk mai a ni. Saingura te chu Dilteah rei awm lovin Thenthelhah an kai a, chuta tangin Tlantauah an kai leh a. 1923 ah chuan Butpawla hnena kal ve ta lo, Vengawiha awm Hmunnghakho nen chuan an in fin ta a ni. Kristian pawh an awm nual tawh a, Kohhran pawh mumal taka a din tawh avangin, heng kristian infinho hian Kohhran pawh an chawi nung chho ta zel a ni. Hemi hnu 1927 ah Vanhnuaikhuma chu Saisih hmun sang atangin Tuichhin a Pi Khuangi hote nen chuan Mualkawi (tuna Pi Khuangi Lung kan tih tak) ah infin turin a kal ve thung a. Vanhnuaikhuma hnena kal ve duh lo te chu a fapa Saingura hnen lamah an kal ve thung a ni. Hetih lai pawh hian Saingura hian Lal (Chief) nihna tak tak nei lo mahse, khawtlang inkaihhruaina tam takah chuan hotu chan a chang a, mahse, a khua hi Vanhnuaikhuma khua tih tho a la ni. Saingura nau Pakeia, Sap hnena Mohurer (S.A) zir zo rawn haw pawh chuan Saisih atang chuan a pa Vanhnuaikhuma chu Mualkawiah zui thla lovin, a u Saingura Ruantlang lama awm chu a bel ta zawk a, a nau Biakkunga erawh chuan Mualkawi lamah a pa chu a zui thung a ni. Pakeia hian Saisiha an awm lai 1925 atangin Mohurer hna hi a thawk tan a, 1946 thleng he hna hi a thawk a ni. Ruantlang khaw dintu bulpui ber Saingura hian fapa 4 leh hmeichhia 1 a nei a, Amah hi chu a dam rei lo va, 1940 khan kum 37 miin Ruantlangah a thi a, Saingura leh a nu thlan hi Ruantlang khaw chungah hmuh theihin a la awm a ni.Saingura fapa Chengtawnga chu Ruantlang Presbyterian Kohhran Upa atan thlan a ni nghe nghe a; Tin, Saingura fapa upa ber Saihnuna, Upa Chengtawnga u chu Burma Sipaiah tangin Huaisen chawimawina M.C double a dawng a, hetiang chawimawina dawng thei hi tun thlengin Mizo zingah an la awm lo nia sawi a ni. Saihnuna hi Burma sipai a tan chhung hian Karen helte nen hian an inkap fova, Hel ho nena an inkah tum te hian a huaisen zia a lang chhuak thin a ni a. Ral beihna a a huaisen thin em avang hian Sipai huaisen chawimawina sang ber a dawng thei a ni. Saihnuna hian Belthum a bel hnu hian, Thlawh hma leilet zawla an kal laiin, Ral chuan tlang atangin an rawn kap a, a khupah an kap fuh hlauh mai a, kal thei lovin a awm a, a hoten tawlh kir mai an rawt pawhin a duh lova, Saihnuna chuan, ‘Naute u, in sahim nan tawlhkir mai ula, keiin theihtawp in ka lo dang ang e’ tiin a hote chu a hrilh a. Tichuan, a hote him nan a nun hlanin, ropui takin Thathon khawpuiah vui liam a ni ta a. Burma Sorkar chuan Saihnuna hi chawimawiin MC Bar a hlan a. A hriatreng nen Yangoon khawpui Army Meuseum ah Sgt. Saihnuna thlalak leh a chanchin chu tar a ni bawk. Tin, Champhai DC office tualah Pasaltha huaisen hriatrengna lungphunah pawh Saihnuna hming a chuang nge nge a ni. Hetiang mi huaisen, Mizo tihmingthatu Ruantlangin kan nei hi a lawmawm hi a chhuanawm tak zet a ni.

                                  Saingura thih hnuah Pakeia chuan 1943 atangin khaw hotu nihna chu a chang zui ta a. A pa a la dam vangin Lal nihna tak tak erawh chu a la chang lo. Pakeia ho chuan Vengawih leh heng lai bawr vel hmun hrang hranga an kai hnu hian, hman laia Hmar hnam Ruan-ho lo awm tawhna hmunah an kai leh a ni. Vanhnuaikhuma chu 1945 September ni 22 khan Mualkawiah a thi a, Vanhnuaikhuma thih hnu atangin Pakeia chu Ruantlang Lal nihna pek a ni a, Ruantlang lal (Chief) tia hriat a lo ni ta a ni. Pakeia hian Mizorama lalte ban an nih thleng, 1954 khan Ruantlangah hian ro a rel a, hetih lai hian Ruantlangah hian in 59 vel chauh an la awm a ni. Pakeia hi lehkha thiam leh kristian anih avangin rorel a thiam hle a, a khua leh tuite tan pawh lal tha tak a ni a; Ro a rel tawh loh hnu 1965 ah Ruantlang Kohhranah hian Tual Upa atan thlan tlin a ni nghe nghe. Tichuan, Pakeia chu kum 75 mi niin, 1978 ah Ruantlangah a thi a, 1943-1954 chhung ro a rel a ni. Lal ban hnu a, District Council-a Mizoram hlan kai a nih khan Ruantlang pawhin kum 1954 ah V.C thlangin, VCP hmasa ber atan Pu Dengkhuma chu thlan tlin a ni a, tin, Hmunhluia an la awm lai August ni 16, 1955 ah YMA an din a, Pu ST. Sangvunga chu President hmasa ber a ni. November ni 8,1958 ah KTP pawh din ve leh a ni a. Upa Lalawia (L) chu Leader hmasa ber a ni.

                                   1960 kum a Ruantlangin Tuichhin tlang an neih kum hian Buh an ngah em em a. An lo vah chhung hian Buk tam tak sain an riak a. Beai leh sahdal thangte kamin Buk tinte hian tlaitin Vahrit, Ramar, Varung chawhmeh khawp an awk ziah a ni. Hemi kuma an lo hal hi a kang tha em em a. thenkhat lo chu Mangkhawh ngai lo khawpin a kang tha a ni. Buhseng lai hian Nula leh tlangval zawng zawng ramah riakin, tul fe loah chuan ina haw pawh an awm lo tih theih a ni. Buh vuak ni te hian Hruih hnih hruih thumah te buh an vua a, Hruih hrang hranga buh chhun fin ni te hi nuam an ti thei em em a. ‘Chu chuan Sialin buh a chhunfin dawn’ tih te hi a ri reng mai a ni an ti. Hemi kum hian Hrangkaia, Lianhnawnga, Kapthianga, Padanga, Thangruaia, Liantawia, Hmingchungnunga, Pusina leh Thangluaia te chuan Silai-zawn lai buh an thar a ni. Tin, Mautlawnzawn buh thar pawh Tlauchhunga a awm bawk. Silai-zawn thar pha lo deuh, Tuha-zawn, hreiha-zawn thar pawh an awm nual bawk a ni. Hemi kum pawl tlak hian sazu a tam em em mai a, tlangvalte chuan pawlte tuamin zan khatah sazu sangkhat dawn man te pawh an awm nia sawi a ni bawk.

                                   Ruantlang hmun hlui a an awm lai hian Pu Lawithangvunga leh Upa C.Dengliana te chu Vanhnuailiana hmun hluiah chhukin,Vanhnuailiana thlanah ngei Iptepui bangin Bawkte an sa a. Kum tin he lai hmuna insawn thla hi an pung ve zel a. Mizoram Buai a sipai in khua an khawm hma khan Vanhnuailiana hmunah hian In 20 vel dawn an awm hman tawh a ni. Tichuan, Vanhnuailiana hmun atang chuan hmun hlui, Ruantlang lamah hian an inkhawm chho thin a, khawtlang thil pawimawh te, Kohhran, YMA leh KTP lama tih tur pawimawh leh tul zawng zawng chu an han ti ve zel a, Biak In panna kawng a chhoh leh hlat deuh avangin inkhawm an thulh phah chuang lo. Hetih lai hian Ruantlangah hian kohhran pakhat Presbyterian Kohhran chauh la awmin, Biak In pawh pakhat chiah a la awm a, 1965 kumah erawh chuan UPC chu Ruantlang hmun hluia mi tam zawk an la awm lai hian mi tlemte in an din ve a ni. Mizoram buai lai a India sorkarin khaw hrang hrang hmun khata a sawi khawm khan Vanhnuailiana hmun pawh hi Grouping Centre atana thlan a ni a, tichuan 1968 ah Vanhnuailiana hmunah chuan Ruantlang hmun hlui lama awm te, Kelkang te, Mualkawi te, Zotlang te leh Tlangsam te chu khawm luh an ni a. In pawh 400 lai ding in, a khaw hming atan Ruantlang tih chu a pu chhunzawm ta zel a. Sorkar chuan khaw khawm te mahni khua a kir leh a phal khan mahni khaw lama kir ve duh lo te leh Ruantlang hmunhluia awm te chu Vanhnuailiana hmunhluiah hian Ruantlang khaw hming puin an awm ta zel a ni.

                                 Khawkhawma kir ve duh lo te leh Ruantlang khua a lo awm sate chu mahni khaw hming pu chhunzawm zelin veng hran hranah an awm a, Kohhran leh YMA te pawh an din chho zel a. Khaw hmun khat ni si, chutiang a awm chu tha tilovin, Kelkang Presbyterian Kohhran leh Ruantlang Presbyterian Kohhrante chu 1974 ah Ruantlang Presbyterian Kohhranah an infin a, YMA pawh 1977 ah Ruantlang Br. YMA tiin an infin ve a ni. Kelkang nena an inzawm kum hian YMA a chak khawp mai a. YMA Member hi 102 chauh ni mahse, YMA hnatlan nikhua hian Member 98 lai an chhuah tam berin an chhuak thei a ni. Tin, Mualkawi a kir ve duh lo te erawh chuan Mualveng Kohhran invuahin 1977 ah Kohhran an din a, YMA pawh an din zui bawk. Tichuan, Ruantlangah chuan Presbyterian Kohhran Biak In pahnih, UPC Biak In pakhat leh Branch YMA pahnih a lo awm ta a ni. MHIP pawh 1970, Oct ni 2 ah din a ni a. MUP pawh 1978 ah dinin, Games & Sports Association pawh hemi kum 1978 kum vek hian din a ni a. Hemi kum 1978 hian Lersia Field hi Football khelhna atan laih tan a ni a. Lersia Fielh laih lai hian khawtlang mipui an tangrual em em a. Zanah Petromax eng hnuaiah hnatlangin Lersia Field hi an lai hial a ni. He Field hi Pu Lalhmingliana, Ruantlanga A.O hmasa ber fapa Lersia hming chawia phuah a ni. Tin, Zirlai pawl, Ruantlang Student Association te pawh din a ni. Khaw dangin NGO leh Association an neih ang zawng zawng hi Ruantlangah hian din ve vek a ni a. Tunah chuan VC pakhat hnuaiah YMA Branch pahnih, MHIP Branch pahnih leh MUP Unit pahnih lai awmin, Heng NGO hrang hrangte hi lungrual takin an kal a, Ruantlang thatna turin theihtawp an chhuah vek thin a ni.

                                 Ruantlang hmun hluia an awm lai 1951 ah Private Primary School chu din a ni a. Primary School din anih hian a hranpa in School an la nei chuang hauh lova, Sunday School hi zirna school atan an hmang ve mai thin a ni. 1963 ah Middle School chu helai hmunah bawk hian din a ni leh a. Mizoram a lo buai a Vanhnuailiana hmun a khaw hrang hrang khawm kum, 1968 ah chuan Govt Primary School-I hi tuna a awmnaah hian an din leh nghal a. Sikul naupang an thathnem tak avang leh Sikul building ten a zawh chiah loh avangin a kum leh, Ni 1.May.1969 ah Govt Primary School - II pawh tuna a awmna hmunah hian an din leh a. Heng Primary School pahnihte hi Sorkar school ni nghal tura din an ni. Tin, hemi kum vek hian Middle School pawh din leh a ni a. Hei erawh hi chu Private School a hun rei tak kal pui a ni a. Dec. 1. 1991 ah Sorkar school a hlan kai a ni. Heng School din hnu deuh hian Primary School-III chu tuna High School thlangah hian 1971 ah din leh a ni a. He mi hnu 1986 ah Middle School-II pawh din leh a ni bawk. Heng school pahnihte hun engemaw chen hnuah Zotlang lamah sawn thlak leh an ni a, 1993 atanga tun thleng in Comprehensive Middle School in an awm ta zel a ni. Zirna chuan hma a sawn zel a, mipuite rilru ah High School mamawhna rilru a lo lian deuh deuh a, 1972 ah Private High School pawh din leh a ni a. He School pawh hi 1993 ah sorkar school atan lak a ni a, Kum 2012 ah HSLC Exam centre atan hlan kai a ni leh bawk. Tichuan, zirna lama mi thahnemngaite an lo chhuak zel a, Naupang ten English a hma an sawn chhoh zel nan Private English Medium School, Mount Carmel School pawh 2000 kumah din a lo ni ta hial a ni. Tun hma lam atang tawh a zirna sikul tha tak Ruantlang in a lo neih vang hian Ruantlang atangin Officer lian tak tak, Engineer leh Doctorate degree thleng a zirna kailawn zawh chhuak te pawh an lo awm tawh a ni.

                                   Tin, Ruantlangah hian Sorkar Office pawimawh tak tak a awm a, Mizoram buai, khaw khawm 1968 atangin Ruantlang chu Khuangleng A.O awpna hnuaiah a awm a, A.O tak erawh hi chuan 1973 ah Ruantlangah Office neiin, Ruantlang hi a thut ta chauh a ni. A.O post tih tawp anih thleng khan A.O hi Ruantlangah hian a awm ve ta a ni. Tichuan, Tun hma a A.O Quaters lo awm thinna hmunah chuan Champhai BDO Office chu 2006 Nov. ni 26 ah Official-in Ruantlanga awm tura ruahman a ni a, Office leh Quaters te sak zawh anih hnu, ni 28. Nov. 2008 ah BDO Office chu hawn a ni leh a ni. Tin, Health Sub-Centre hi 1980 ah hawngin, Champhai Vety Dispensary Office erawh 1984 ah Ruantlangah hian hawn tan a ni thung. Heng Office pawimawh tak tak te hi tun thlengin tluang takin an la kal zel a. Office leh Quaters pawh a din tirh atangin tun thleng hian thawm that zel an la ni bawk. Heng Office-a thawktu lu te hian an thut chilh reng avangin, heng office-te hi Ruantlang khua mai ni lo, a chheh vel hmun hla tak tak atangte in tangkai takin an hmang thei thin a ni.

                                      Sakhuana lamah pawh Ruantlangah hian Presbyterian Kohhran leh Mizoram UPC te hi Bial thuthmun niin, Pastor in a thut chilh reng a. Ruantlang Presbyterian Kohhran Biak In, Mualveng Presbyterian Kohhran Biak In, Mizoram UPC Biak In leh Presbyterian Reformed Church Biak In a awm a. Tin, heng bakah hian Kohhran pawl dang, lian tham lem lo, In a inkhawm te pawh an awm neuh neuh bawk. A khaw phu tawkah chuan Mizorama Kohhran hrang tamna khua tak ni pawhin a lang. Tin, Ruantlang khaw tana pawimawh em em leh Zoram khawvel deng chhuak khawp ‘Chanchintha Dak Bawm’ lo chhuahna bulpui ber leh a hma latu Pu Robuanga, Ruantlang khua leh tui a ni te hi Ruantlang vanneihna leh Pathian malsawmna ropui tak a ni. A hun lai a tawngkam lar tak ‘Ruantlangah I thar ve em?’ tih te hian Chanchintha Dak Bawm zawn anih lai a Ruantlangin a laili a luah zia a tilang thin.Tin, Ruantlang hian Infiamna kawng hrang hrang, mimal infiamna te leh Team anga infiamnaah te hian Mizoram deng chhuak khawpin infiam mite avangin hming a lo chher tawh a, Mizorama la thleng ngai lo, kan veng tlangval, TBC.Lalchhanhima’n India aiawh a Asian Youth weightlifting Championship, Saudi Arabia, Doha a Bronze medal leh 2nd Asian Youth Games, Nanjing, China a Weightlifting a Bronza medal a lak te hi Ruantlang khaw duai loh zia tilangtu pakhat a ni. Zai lamah pawh a hun lai a Zoram khawvel in a hmel hriat, Pi Vanlalzapin Voice test ngai miah lova Radio Artist kan nei te, Champhai District Miss hmasa ber leh Mizoram Super Model Nl Lalthanmawii kan nei te, Mizoram Inchai Champion Pu Lawikunga leh Pu C.Rokunga (L) te leh infiamna chi hrang hrang Football, Taekwondo leh infiamna hrang hranga Medal ropui tak tak la te Ruantlang atang hian an lo chhuak tawh a ni. Heng bakah hian kawng hrang hrangin Ruantlang hian hming chherna a lo nei tawh thin a. Chungte chu a mal mal a sawi sen pawh a ni lo. Kut hnathawh lamah pawh mahni thawh chhuah a khawsa, hmasang mizo nun mawi chhawm nun tum tlat khua, tualzal nun pawh a khaw phu tawk a nuam, mikhual leh veng dangte pawh ngaih ngam tak a an khawsak theihna a ni. Tin, Ruantlang hi khaw hrisel pawl tak, kum upate tamna khua tak a ni a. Thlanmualah lungphunah pawh hian naupang lam thi aiin kum upa lam thi an tam zawk a ni.

                                       Ruantlang khaw upat lam hi a chhui tute chhui dan a zirin sawi dan hrang hrang a awm thei awm e. Pipute hun atang leh he mi hmuna lo khawsa tawhten hmun hming an lo vuah dan atang hian Ruantlangah hian kum 500 liam ta atang tawh khan mihring an lo cheng tawh nia hriat a ni a, he mi hmuna Vanhnuailiana lo kai emaw Vanhnuaikhuma'n khua a sah atang pawh a chhut hian Ruantlang khua hi kum 100 chu a tling ve hrim hrim tawh a ni. Engpawh nise, Mizoram khaw hrang hrangte zingah hian Ruantlang chu khaw naupang tak chu a ni tawh lo a ni. A tira In 10 vel emaw lek ding kha tunah chuan in 400 chuang lo ding tawhin, a mi chengte pawh mihring 3,000 dawn kan lo tling ta a ni.

                                      Ruantlang khaw chanchin hi ziah tur chin pawh hriat thiam a har khawp mai. Ziah chakawm tak tak, tapchhak titi leh Ruantlang a lo cheng hmasa te chanchin ngaih nawm tak tak pawh a tam, chip chiar taka ziah a chakawm rualin, duh khawp lo takin a tlangpui chauh kan tarlan atang hian Ruantlang khua nih hi a zahpuiawm lohin, inchhuanna tur tam tak a awm a. Mahse, tunlai khawvel changkan ang zel a hmasawnna kawng erawh zawh zel turin Ruantlang khua leh tuite hi kan inbuatsaih sauh sauh erawh a tul awm e.

      Thu lakna te -
1. Zoram Encyclopedia - B. Lalthangliana, 2003
2. Mizo awmdan hlui - Rev. Liangkhaia, 2008
3. Vanapa chanchin - C. Lalaudinga 2009
4. Ruantlang Kohhran Centenary Souvenir - 1994 - Upa J. Zoliana
5. Ruantlang Br.YMA Golden Jubillee Souvenir - 2005
6. Champhai Centenary Souvenir , 1999
7. Ruantlang Pastor Bial Golden Jubille Souvenir - 1990.
8. Pu Lalchia S/o Biakkunga (L), Ruantlang
9. Pu Hrangkhama, Aizawl
10. Pu Phirthanga, Ruantlang
11. Pu W.Thanthianga, Ruantlang
12. Upa ho inkawm khawm, Ruantlang

Monday, March 25, 2019

*Nice line from Ratan Tata's Lecture- in London*

*Nice line from Ratan Tata's Lecture- in London*

👉🏿1.
Don't educate
your children
to be rich.
Educate them
to be Happy.
So when
they grow up
they will know
the value of things
not the price.

👉🏿2.
"Eat your food
as your medicines.
Otherwise
you have to
eat medicines
as your food."

👉🏿3.
The One
who loves you
will never leave you
because
even if there are
100 reasons
to give up
he/she will find
one reason
to hold on.

👉🏿4.
There is
a lot of difference
between
_human being_
and _being human._
A Few understand it.

👉🏿5.
You are loved
when you are born.
You will be loved
when you die.
In between
You have to manage...!

👉🏿6.
If u want to Walk Fast,
Walk Alone..!
But
if u want to Walk Far,
Walk Together..!!

👉🏿7.
Six Best Doctors in the World-
1.Sunlight
2.Rest
3.Exercise
4.Diet
5.Self Confidence
&
6.Friends
Maintain them in all stages of Life and enjoy healthy life

👉🏿8.
If you see the
moon .....
You see the
beauty of God .....
If you see
the Sun .....
You see the
power of God .....
And .... If you see
the Mirror .....
You see the
best Creation
of GOD ....
So Believe in
YOURSELF.....

We all are tourists & God is our travel agent who
already fixed all our Routes Reservations & Destinations.

*So Trust him & Enjoy the "Trip" called LIFE...*

Share to all people who are important to you..😊
I just did 👍🏿

Thursday, March 21, 2019

KHAWVELA THLALAK LAR BER –ERNESTO “CHE” GUEVARA

KHAWVELA THLALAK LAR BER – Familia Fanai Laltansanga

ERNESTO “CHE” GUEVARA; E CHE VIVE!

COUNTER CULTURAL SYMBOL; Khawvela chhanchinbu ţha bera an sawi Time Magazine chuan kum zabi 20- na-a mi rilru hneh thei ber, the most influencial people 100 an thlan zingah Che Guevara hi an telh a, a thlalak mawi tak leh fuh zet mai hi khawvela thlalak lar ber, ‘the most famous photo’-ah an thlang bawk a ni. He thlalak ropui latu Alberto Korda leh khawvela silai tha elkhen AK 47 Rifle siamchhuaktu Mikhail Kalashnikov te hian an thil siamchhuah ropui tak avanga hausak chu sawi loh pawisa dere tak ngial pawh an hlawh miah lo tlat mai hi chu khawvel thil mak pariatna a tling hial awm asin! Communist sorkar inrelbawl dan fuh tawk lohzia lantirtu entirna tha tak a tling a ni.

LEHKHA CHHIAR ZAU; Che (Chhe tia lam rik ) hi Argentina ram, Rosario khuah kum 1928 khan lo piang a, unau 5 zinga a upa ber a ni a. A pa hi hnam huaisen leh tawrawt Irish hnam a ni a, a nu leh pa hi thu leh hla chhiar zau mi an nih avangin lehkhabu ţha 3000 chuang awmna inah rawn sei lianin a naupan lai atang rengin khawvela hlaphuah thiam hmingthang Pablo Neruda(1904-1973),John Keats (1795-1821), Mexico ram atanga USA lama California indanpuitu MarianoVallejo(1807-90) chanchin leh Walt Whitman( 1819-92) te poems a lo chul nel hle tawh a, Rudyard Kipling(1865-1936) hla “ If” phei chu a vawng hnehin entawn lovin a sawichhuak par par thei a ni. Khawvela philosopher ropui leh ziak mi lar Karl Marx (1818-83), Nehru (1889-1964),Kafka (1883-1924),Camus (1913-60),Lenin (1870-1924), Jean-Paul Sartre(1905-80), Friedrich Engels(1820-95), Wells (1866-1946) Buddha (563-483 BC),Aristotle (384-322 BC),Bernard Russell (1872—1970),Nietzsche (1844-1900),Sigmund Freud (1856-1939) leh Frost (1874-1963) te kutchhuak lehkhabute pawh a lo khǎl zâwr hněpin a lo chhiar nasa hle tawh a ni.

THE MOTOR CYCLE DIARYES; MBBS a zir laiin kumkhat chhung chawlh la meuhvin Che chuan a thian pakhat nen motor cycle in Argentina ram chheh vel ram zawng zawng ( Latin America) fangchhuak vekin mipui mimir khawsak dan a zir chiang a. A rin phak bak daiha mi rethei leh mi hnuaihnung rahbi tleu an lo tamzia a hmuh chuan a rilru a khawih nasa hle mai a. Latin America mipui retheihna leh mi lian leh mi retheite inkar zǎu-lutukna chhan a chhuinaah Capitalism leh Imperialism chu a kaikuang ber niin a hre ta tlat mai a ni!

Latin America a ram hrang hrang leh hnam hrang hrangte chu hnam hrang anga en lovin hnam khat ram khat angin a lo hmu ta hial a, zaikhata luana rethei te chhanchhuahna beihpui thlak chu a thil tum a lo ni ta a ni. A zin laia a Diary ziak chu a thih hnu daihah The Motorcycle Diaries tih hming puiin the New York Time chuan lehkhabu a siam a, hralhtla ber best seller a ni nghal a, lehkhabua thuziak zulzuia lemchan film chu 2004 kum khan lawmman dawng pha zingah a tel bawk a ni.

CUBA REVOLUTION; A zin haw hnu chuan MBBS a zir zo va, Mexico ram lamah a zin leh ta a. Hetah hian a rilru ang pu mi, Cuba ram atanga hnawhchhuah Fidel Castro nen an intawng ta! He tlangval 2 hian khawvela thil chhinchhiahtlak tak,khawvel history dang lam bawih khawp thil ropui an rawn thlentir ang tih tumahin an ring lo! He mi sehhel leh mi huaisen leh mi hrâng 2 hian khawvel chinchina reh leh dai tawh ngai lo tur, thil mak dangdai an rawn ti dawn ta!

Cuba rama sorkarna chelhmektu Batista laka hel, fidel Castro-a kaihhruai mi 82 chuan lawng hlui leh chhe tawh tak mai Granma hmangin Mexico atangin Cuba thliarkar chu November ni 25, 1956 kum khan a ruk thei ang berin an pan ta! Cuba an luh rual rualin Batista sipai huaisen thlankhawmte leh hmanraw nei ţha tak takte chuan an lo luhtur lo hre lawkin an lo lambun a, an kap siah siah ta mai si a le! Castro leh a ramhnuai mi, naupang leh țhalai te te chu mei kawh baklengin an nun him nan mei khupin an tlanchhe ta chiam mai a, a hnua an han inţukkhawm leh chuan mi 82 zingah mi 22 chiah an damkhawchhuak tih an inhre thei ta a. He hel pawl, ramhnuai mi zinga tel ve Che hi damlo enkawltu pawl leh Mizovin ruang la pawl kan han tih ang te zinga mi a ni na-a an tlanchhiatna lamah a ţhiante silai thlauh hmangin indo mi,hel sipai guerrilla a lo ni ta a ni. A huaisen em avang leh mi inthunun thei mi tak a nih avangin Castro chuan Che chu ramhnuai sipai hotu-ah a dah ta a, a ho chûan sorkar sipai hmun an luhchhuahin an la ta zel a. Che hian media pawimawhzia hria-in Radio Station hmang tangkaiin loneitu mi retheite leh mipui mimir rilru a hmin thei zel ta mai a.

Khawvel mak tihkhawpin Fidel Castro leh Che leh an ramhnuai mi sipai huaisente chuan khawtinah hnehna chang zelin a la ta zel si a, Cuba lal nun rawng Batista chu Cuba ram atangin USA-ah a tlanchhe ta a,Havana khawpuiah chuan January ni 8,1959 kum khan pasaltha ramchhuak hlawhtling angin an lut thei ta a, sorkarna an siam thei ta a ni.

MINISTER NIH AIIN RAMHNUAI MI BAWK; Cuba rama sorkarna an siam takah chuan Che chu nihna pawimawh tak tak pek a niin, National Bank President nihna te, Industry Minister nihna te bakah Supreme Prosecutor nihna te a chelh tel bawk a.Batista sorkar laia hnam sipai volunteer laka kawktu te, mi hek chingte leh sipai nun rawng leh sual uchuak deuh deuhte chu a “dahţha” hmak hmak ve ta thung a ni.

1965 kum khan thla 3 zet khawvel hmun hrang hrangah sorkar palai anga a zin haw hnu chuan Che chu a pil bovin a reh ta vang vang mai a, ramchhung mai ni lovin,khawvel-in a ngaihvenin a ngaihtuah ta hle mai a, Castro hian a ţhianpa hi a dahţha ve ta mai em ni ang? A lo ni lo! Sorkara a nihna pawimawhte thlauthla-in Africa khawmual lai li-a ram pakhat Congo-ah sorkar laka Marxist helho ţanpui turin amah ngeiin sipai 100 vel hruaiin a lo fehchhuak leh hi a lo ni a. An rin ang leh beisei angin thil a kaltluang lo va, a sipai 6 lai nunna a chan bakah hliam tuar enkawl ngai engemaw zat an awm bawk a, amahah hrisellohna, khawțha lo tuihri leh thaw-hǎhin a tlakbuak bawk avangin a thiltum chu pamţulin a tlawlh ta a ni.

BOLIVIA RAMAH A CHE SUAL; Kum 1967 khan Latin America khawmualpuia ram pakhat Bolivia rama America sangawi zawnpui sorkar paithlak tumin beihpui a thlak leh a.Bolivia ram hi tlang ram chhengchhe tak a nih avangin Nagaland leh Chin Hills ang maia hnam chekhnawk tam tak awmna, tawng inhre pawp lo leh inbe thei lo awmkhwmna a nih avangte,sorkar dinglai chu USA-in a sipai ţha mi hmanga training a lo pek bakah CIA ten an kaihhruai avang te, Che pawlte chuan inbiakpawhna hmanrua an neih that tawk loh avanga Havana nen radio contact an neih that tawk loh avangte in revolution chu hlawhtlin a hnehin amah Che ngei pawh chu hliampui tuarin a nung chunga man a lo ni ta!

A LEI TAKSA CHU FAM DAI RIAL CHANG MAH SE; Che mantute chuan tihhlum tur tih thupek an dawng a, a kaphlumtu tur chuan kahhlum a tum lai chuan a kut a khur nasa hle,Che chu a zam lo, “mi kap rawh! mi kap rawh!” a ti a ni awm e.A thih hnu hian Bolivia sorkar chuan indona-a thi angin thu a thantir a,Amaherawh chu, an man hnu-ah an kaphlum tih khawvel leh Bolivia mipuiin an hriat hnu chuan America sorkar leh a uisathiam CIA an mualpho chiang hle a,Bolivia sorkar a tlak phah bawk. A thih thu Cuba ram President Fidel Castro–a’n a nemngheh hnuah ni 3 chhung Cuba ram pumah sunna neih a ni a, Havana khawpuia a sunna hun an hmannah hian mipui Nuai 10 zet pungkhawm hmaah Fidel Castro chuan Che Guevara a chhuanzia, a uizia leh a sunna thu sawiin a mizia chu mi dangdai,a nâka zen chi, revolutionary a nih thu uar takin a sawi a ni.

Thuziak mi Lee Anderson chuan Che chanchin a chhuinaah an phumrukna hmun a zawngchhuak thei hlauh va, a kut khing khat tel lova a ruhro leh a sipai 6 ruhro nen laihchhuah niin Cuba ramah October ni 17, 1997 kum khan sorkar leh sipai chawimawina famkim nen Santa Clara khua,Cuba revolution laia hnehna ropui an lo channa khawpuiah ngei vui liam a nih hnuin a thlan bik mousoleum ropui tak an siam bakah a lungphun, ama lim ngei awmna monument an siamsak bawk a ni.

FAKNA LEH SELNA ANKA; A vanglai atanga a thihna kum 40 a pelh hnuah pawh Che chanchin hian inhnialna a titam hle mai a. Nelson Mandela,dikna hmanga South Africa-a Mingo titlawmtu chuan “ Zalenna ngaina mite tana mi entawntlak” tiin Che hi a fak a.French philosopher ropui Jean-Paul Sartre chuan Che Guevara chu mi fing mai ni lo, tunlai khawvela mi famkim awmchhun a ni” a ti.

A sawiseltute thung chuan Ideology hlawhchham lutuk tlangaupuitu a nih mai bakah mi tam tak nunna hlu tak laksaktu,mi nun rawng lutuk tualthattu a ni an ti thung a, Combodia rama Pol Pot Khmer Rouge vanglaia mipui nunau pawisawi lo mihring a sanga sang, a singa sing,a nuaiha nuaih tel teh meuh pawngthah chiam chiamte (The U.S. State Department-funded Yale Cambodian Genocide Project chhut dan chuan 1975-78 inkar khan mi nuai 17 zet an that niin an hria) ,Nepal rama the Shah dynasty tihtawpa Democracy & Republic ram din theih nana Communist Party of Nepal(Maoist) hruaitu Prachanda leh a hote’n an ngaihdan țawmpui lo mipui leh sorkar sipai a thah hnemzia te,Srilanka rama LTTE helho hruaitu,hmanni lawka thi ta, Velupillai Prabhakaran, thihchilh bomb hmanga tualthat-hněma-thisen-chhuah-tâma te, India ram Chattisgarh,Orissa leh Andra Pradesh vela Maoist helho leh sorkar sipai inbeih vak vaka, inthah buaih buaih,thisen chhuah vak vaknate hi Che Guevara tihhmuh,a “style & strategy” vek a ni, an ti ve thung a ni.

A TLANGKAWMNA & TLIPNA; Doctor thiamna hmanga mimal pakhat te te tihdam aiin hnam pum huapa tihdam rawngbawl hna thawh nan leh rethei, pachhia riangvai leh hmeithaite rahbi tleu leh rahbeha awmte chhanchhuahna atana ţha bera tura a ngaih, Left Ideology tihpuitlin nan huaisen tak a a nunna hlan ngam khawpa dik nia a ngaih,a ngaihdan a kalpui ngam hrim hrim kha a ropui a, a ngaihsan-awm thlawt a ni.

A lei taksa chu piallei thuah riat hnuaiah chham ang zelin fam dai rial tui ang thamral tawh mah se,tunlai khawvela thalaite ,abik takin inneksawrna leh inhnuaichhiahna “Aw, Lalpa a ngai bawk” khawvel atanga pitchhuaka, khawvel ţha zawk leh zalen zawk thlahlelte thinlung chhungrilah erawh a lukhuma Hmar arsi angin Che Guevara hi a la ěng reng a, chhuan lo la awm zel tur te thinlaiah pawh a la ěng zual zel dawn bawk a ni.

“E CHE VIVE!”

Che lives!

Che, I hlui lo,I thar lehin I nung reng ţhin, thinlaia’n

KRISTIAN SAKHUA LEH SCIENCE

KRISTIAN SAKHUA LEH SCIENCE – Familia Fanai Lalţansanga

Tun hmaa kristian thu neitute lung mawl vangin science mi thiamte tihhlum an ni fo va, Baibul lehtling tu hmasate pawh hal hlum an ni fo mai!

Kan Mizo theology pawh hi a la hniam khawp mai a, HLimsang theology hi kan kal pel thei mawlh lo. Science zir ngai reng reng lo beram pu kan ngeih chhung chuan hmasawn a har awm mang e, ka ti vawng vawng thin a! Kan Pathian thu inzirtir dan hi consistency a awm lo!

Chutia mangang em ema ka awm lai chuan, ngai teh! Church of England chuan ruahţham loh ngaihdan thar, tihdan phung thar an rawn duang chhuak ta a, Kristianna leh Science inharlak lova chalrem thei turin an berampute chu Durham University-ah contemporary science an zirtir dawn ta! A va tha dawn em! He ruahmanna kum 3 awh tur atang hian kohhran-in £700, 000 a thawh dawn.

Kohhran zinga scientist zirchhuakte chuan kohhran member zingah rinna leh science inlaichinna an zirtirin zawi zawia Chhura rual rilru chu thlaksak an tum dawn a ni.

The Rev Prof David Wilkinson University of Durham chuan kohhran hruaitute hian science hi sual leh zirtirna dik lo angin an sawi fo thin a ni.Tin, Science an zir loh avang hian science thiamna aţanga thil an hmuhchhuah hi kohhran hruaitute hian pawm an tum lo bur nghal ringawt ţhin a ni, a ti.

Science hian khawvela thil engkim mai hi chik takin a chhuiin a zir a, a thil hmuhchhuah chu hnial fi thlak theih a ni lo. sakhuana hian hringnun awmzia hi eng nge ni tih hrilhfiah a tum fo a, a hrilhfiahtu a zirin an hrilhfiah dan a inang lo fo va, a hlawhchham fo bawk a, thlarau lam nun chatuan nun neih dan hi a zirtir ber ţhin a.

Tv.H.Lalroluahpuia hian “Mihring Ţha Zawk” tih a ziak a, amah ka tawng fuh hlauh mai a, ka chibai a, I thuziak kha a Saptawng chuan a chiang a, a Mizoţawnga i chhehdan kha ka duhthu a la sam lo,” ka ti a. Ani chuan, “ Ka lawm e, ka pu,” a ti a.

Pialrala faisa ringa hnathawh ngai lo va awm awl heuh heuh chakna, Mizo Pialral Thelogy, Hlimsang Theology leh Kristian sakhuaa Van ram kan suihfin a. Lal Isua zirtirna hi a buk ţhelhin kan ţhelh a ni. Ka pu Lalsawman min hrilh,” Mizote hian Hlimsang Theology hi kan kal pel thei lo,” a ti a, a beidawng. Lal Isua zirtirna ka hriatthiam ve dan chuan, thinlung thianghlimna, hmangaihna leh rahchhuah nun neih hi a ni. Van ram ngaih hla hi ka sa ve ngei reng reng lo va, inkhawm ţawngţai rualnaah hian ka ţawngţai ve duh ngei lo reng reng. Mizorama dil lian ber Palak dilah ka kal a, fianrialah ka ţawngţai mai.

Pharisai ho sualzia hi a rapthlak ka ti. Dan an siam an siam a, dan bawhchhia chu lunga den hlum an chak. Isua hmaa an hruai uire nu pawh ka a uire tur an lo bihthla reng tih a chiang lutuk. A uire hma chiah khan uire lo tura khap tur an ni, ka ti, ka ngaihdan mai mai chuan. Mi den hlum an chak zek zek a, a uire lai an man. Pharisai ho ang mai hian kohhran tin hian Lal Isua zirtirnaa tel reng reng lo dan hi kan siam kan siam ringawt mai a ni.

Mihring hi thil nung 3, rilru, taksa leh thlarauva siam kan nih angin he thil nung 3 hi ngaih pawimawh rual thiam (balance) a pawimawh em em a ni. Mihring hi chhang chauhvin a nung lo ang bawkin rilţam tak leh tamchhawl chungin thlarau lam thil chauh hi a ngaihtuah theih ngawt bik loh va, zu chauh hi sual emaw kan ti a kan do luai luai tak a, zu aia ţha lo zawk daih eirukna te chu kan chanah chuan malsawmna-ah kan chhiar leh fo si thin a.

Tv.Lalroluahpuia thu hmawrbawkna, MM.Thomasa thusawi, “Chanchin Ţha-a tel, piangtharte chanvo, mihring ţha zawk leh hlutna ngah zawk siam puitling turin chhandamna hi hmaraw ţha ber chu a ni,” a tih hi a ulh deuh va. Han chul mam dawn ta ila, dam chhunga rah chhuah nun nei, midang tana malsawmna nun nei mihring chherchhuahna atana hmanraw ţangkai ber mai chu chhandamna hi a ni,”.

Tum leh tinzawn inang lo tak Science leh Rinna, sakhuana hi kan suihfin thiam tak tak thei ang em?

Revd.Chuauţhuaman min hrilh, ‘Rev.Dr. Zairema ril em emna chu B.Sc a nih vang kha niin ka hria a, Theological college-a kan principal mi thiam tak takte chu B.Sc deuh vek an ni,” a ti. Ka pawm zawng tak a ni.

Friday, March 15, 2019

ȚIALPARI LEH DARPAWRHA

ȚIALPARI LEH DARPAWRHA – Familia Fanai Laltansanga

Unau thawnthu sawi mah a dang teh chawk a. Kum za hnuah chuan kehme pawh a dang thei. Chu bakah chuan, țawngkaa thu inhlan chhawng ngang kan ni a, thu uar thiam leh thu khuh thei inkar chu zâu tak a ni a, bête bawk lek chu a ni hauh lo mai a, thin ram deuh tan chuan hnar phitna thamin thu a danglam hman tlat zel.

Mizorama tlangsang ber Phawngpui tlang țhuta khaw awm, Lunglian leh Sangau inkarah hian Cheural khua a awm a. Cheural lal chu Chhiahhmunga, Tlangchhan hnam a ni a. Lal Chhiahhmunga pa chu pasalțha leh ramvachal, Lungpuitlang lal Phunhnawma a ni. Lal Chhiahhmunga fanu Țialpari chu nula hmelțha leh fela sawi hat hat kai a ni a.

Dopawrha hming tak chu Dosavunga a ni a, a chak em avangin Dopawrha tiin an ko mai țhin a, pa lian tak, pasalțha, mi chak, ramvalchal, sai ram chhuak țhin, tlang leh lui inkham dan zawng zawng hre chiang em emtu a ni a. Khaw hrang hrangah a zin kual țhin a, a chakzia hi tlanghriat a ni. An sai ram chhuahnaah sai patuai ram tla lai a man a, an tihlum a. Sai pakua a kap a, sai sawm kap ang a ni. A nupui hmasa laka a fate hmingah Sai a sa tel vek; Saizapi, Saihema, Saichhunga, Saipianga, Saituaivungi. J. Shakespeare (Tarmita) khan tlang a chantir a, Mamte khuaah khua a din dawn a, Lakher lalte nen inremna sawipui turin Lakher khaw pathumah a zin a. Inremna a siampui thei vek a. A tawpah chuan ramri a thleng ta a. Chutah chuan an lo thah ngei a ring tlat mai a. Mahse, thah a hnekin sial, a ki leh a beng inchen hi an lo talh ta tlat mai zawk a. An sial talh chu kaițȇn bulah hian rem lo deuh hian a tlu a, kaițȇn thing pum phahah chuan fatute chuan hlan chhoh an tum laih laih mai a. Dopawrha chuan, “Naute u, in sa channa hi a rem lo em mai,” a ti a. Sial chu a kaihza kawn paliah a han hmer a, leikapuiah a han hlangkai ta dawrh mai a. Mak an tiin an zah phah ta em em mai a ni.

Dopawrha leh Vantura chu Lungtian mual sirah an inbuan a. Vantura chan a țha. A khaw tlangvalten kut an beng dar dar a. A thawh thumnaah biang-khawh-binin Vanturan a bin. Dopawrha biang a thi ser ser a. Dophawrha chuan, “Vawi khat chauh inbuan leh ang,” a ti a. Dopawrha chuan Lungtian lal Vantura chu hmeithai inchungah a theh kai ta nawlh mai. Tlangvalho an tê chem chem. An inbuan dan hi Pawi inbuan, Lai paih a ni a. Lalte hi an zah tih lantir nan an khuaah an keuh duh țhin lo va. Inhliam palh a  awl êm avangin an tih duh zen zen loh biangkhawhhrut (bin), khup thliah, inkherh zinga mi Vanturan a hman tak avangin Dopawrha Pawi thinin a tuar ta bil lo va, a hneh ngei tih lantir nan Vantura chu hmeithai in chungah a theh kai ta dawrh mai a ni.

Dopawrha hi Sertlangpuia an awm laiin nupui a nei tawh a, a nupui hming chu Nubawihi a ni a. Dopawrha chu an lal fanuin a ngaizawng a, an lo inngai ta hial a. Lal chhungte mitmei vengin a nupui fanaute chu a rukin Lalnu Darbilhi khua Darzo-ah a pemtir a. A hnuah a nupui fanaute chu a zui ve ta a. Sertlangpui ațangin Darzo hi Dopawrha chuan ni khatah a ban a ni, an ti. Ramvachal tak chu a ni phawt ang. Thlantlang lal fanu Darbilhi, Darzo lal Nochhuma nupui chuan Dopawrha chu a khawnbâwl upaah a lo ruat nghal a ni.

Vailen hma khan michhiate leh hnamchawmte tana dinhmun sang ber chu khaw per neih a ni a. Chu dinhmun chu Phunhnawma Vanlaiphaiah khan Dopawrha hian a chang a. Tarmita remruatna avangin a hnua lal, tlang chang tur a ni leh ta thut mai chu mi chhia@hnamchawmin-in van a tawng a ni ta ber a. Ama tlang thlen thuai thuai a nghakhlel hle a:

“Khua per pui leh lal lai ka chan bil tur hi,
Phulzing, daingul hringlang tlangah,
Ka chûn ka auhna,” tiin hla a phuah ta hial a ni.

Dopawrha hi ‘si’ sarih kai pha chin, hmanlai Mizo pa chhuanawm a ni a; chak si, fing si, huai si, hmelțha si, nula ngai thei si, tlawmngai si, sa kap thei si a ni a. Mau arsi ek kai tih ai chuan ropui tak a ni.

Dopawrha chu Cheural a zin țumin Țialpari te inah a thleng a. Nula țan tir te Țialpari chuan, “Dopawrha ka hlau,” tiin a tlanchhe derh derh țhin a ni awm e. Dopawrha leh Țialpari te hi an lo inhmelhriatna a rei tawh a, an lo inhmelduhna pawh a rei tawh a ni ang. Țialpari hi tleirawl tê, hnute um tir tê a nih lai ațangin an lo inhmelhriat tawh a ni ngei chhap ang. Dopawrha chu Țialpari pa rual, nupui fanau nei duah tawh a ni a. Mahse lal fanu hmelțha Țialpari chuan Dopawrha chu a hmangaih ta tlat mai a. Pa lung fing tawh Dopawrha chuan lal fanu hmelțha bawk si chu nupuia neih ngawt chiah a ruat lo va, thiam takin, “Lal pawh ka ni ve si lo va, lal te ka la nih ve hunah chuan kan la innei thei chauh ang,” a ti a ni awm e.

Lal fapa “Kei ka ni,” inti chinte chuan nula hmelțha leh duhawm Țialpari chu an rim laih laih țhin a, Cheural lalte chuan palai hmel pawh an hmu an hmu ta mai a. Țialpari beiseitu zinga mi, Niawhtlang lal fapa Chiathy@Țialthawna nen innei tur chuan an inbe rem ta nghal mai a. Tichuan, man leh mual an inpe fel vek a, inneihna chu a ropui thei ang berin an buatsaih ta a. Niawhtlang lal fapa Țialthawnga pawh a lawm hle a, lal fanu hmelțha, hleitling bawk si, mite ngaihsan em em nupuia a han nei ta mai chu vana arsi hawl thla ang hiala inngaiin mo hruaiin hlim tak leh phur takin an lalna tlang Niawhtlang chu an pan ta a, tluang takin an thleng ta a.

Zan a lo thleng a, nupa tuak tharte chuan mut dun zai an han rel ta a. Mahse, Mo thar Țialpari thinlaiah Dopawrha bak a leng si lo. A lunglai luahkhat tlattu Dopawrha ni lo țang dang belh tur a suangtuah ngam lo. A țawngchhuak lo thei ta lo va, “Min hre thiam hram rawh, Dopawrha fa ka pai tawh, nupuia neih tlak ka ni tawh lo!” a ti ta rawih mai. A pasal hrilhai turzia chu! Zan hlimawm ber tura ngaih chu lungngaihna mak takin a tlakbuak ta. Zan a va rei dawn rua em!!! A tuk khua a lo var ta a. Țialpari chuan chaw pawh ei lovin ram palailengah a tlan haw ta a. Hmeichhia amah chauhva ram pilril taka sapakal chu Țialthawnga chuan pawi a ti em em mai a, a ngaihtuah hle bawk a. A um nghal chuan kawng lakah tawhsual lo tawk palh ta se a mawh a phur dawn ngeia a hriat avangin a um nghal mai lo va. A hnu fȇ-ah a insiam a, a nupui um tur chuan a chhuak hnuhnawh ve ta a.

Țialpari chu hmanhmawh takin a kal hlawk hlawk a, a changin a tlan a, a hah deuhvin a chawl a, a kal leh țhin a. Vawmbuk leh Niawhtlang ramri lui, Siachang a va thlen chuan tui a lo lian a, lui chu a nu sen phut mai a. Hmeichhe awmnêm tan dai kai rual a ni lo. Tihngaihna tak a awm lo. A pasal chhungte khan an rawn um ngeiin a ring bawk si a. A mangang em em a. Lui kamah chuan beidawng takin a țhu ta chawt a.  Chutih lai chuan keipui lian tak mai hi a lam pana lo kal a hmu ta! Keipui chu a lo kal hnai zel a, Țialpari bulah chuan a bawk phek ta ruau mai a. Sakei hnungah chuan Tialpari chu a bêi a, keipui chuan lui lian nu but but chu a hleuhkaipui ta a ni.

Tichuan, hmanhmawh takin a kal leh ta vat vat a, Vawmbuk khua a thlen hian khawchhungah lut ngam lovin daiah a hel a, Phawngpui tlang a pan ding leh ta ngar ngar a. Khua lah chu a thim thut thut tawh si a, Phawngpui tlangah chuan kham chhawrdawh tam tak a awm a, ramsa chi tinreng an awm bawk a. Khuain a thimhnan tak ngial dawn ta si a. Țialpari chu mangang takin a han hawi vȇl ruai ruai a. Zana tawmhulna tur atana țha fahran mai puk pakhat hi a hmu ta hlauh mai a. Pûk chhungah chuan ți dekin a lut a. Pûk chhungah chuan lung inchherchhuan, chhuar anga indawh hi a lo awm a. A han enchian nak chuan Rûl lian pui mai, a var hi a lo inkual ruih mai a. Țialpari chuan rulpui chu a bia a, “Lalnu, lal i ni a. Kei pawh Lal Phunhnawma tunu ka ni a, ka pa pawh lal Chhiahhmunga a ni a. Lal leh lal zanin chu i hmun hi min kian ta che. Rûlpui chhuak law, kei ka um lai,” a ti a. Rûlpui chu a tleng chhuak ta zûl zûl a, Țialpari chu pûk chhungah chuan a riak ta a ni. Amah rawn ûmtu a pasal Țialthawnga pawh chu thim hnuah chuan pûk chu a rawn thleng ve a, pûk pâwn zawkah a riak niin an sawi a. Varțianah thovin Țialthawnga hi a nupuite khaw lam panin a kal leh ta nghal a.
He an riahna puk ‘Țialpari puk’ an tih tak hi Phawngpui tlang sang lai ber hnaih têa awm a ni a. A puk hi lung phek rem țha taka inthuah phei, kham pang leh ram țha china inrina laia awm a ni a. Kham lam hi chhim thlang lam epah a awm a. Ram țha chin hi Vawmbuk ațanga Phawngpui tlang sang pan chhohna kawng, sahmul țhenna lai niin khawchhak lam Myanmar ramte pawh a lang vek thei a ni. Ramngawin a khuh vek a, Lungpui tohlawt hnuai, ruah sur lai pawha patling 50 lai tawm hul theihna tur hulhliap awm phei, kham ko lam hnaihah puk ko ding lam tla thlain a puk kawng hi a hliah a, mihring inzeh len theihna tawk chiahin a puk chu luh theihin a awm a. Lungpui kehkaka han luh veleh chuan puk kawngka chu a zau lam feet 4, a san lam feet 6, kil li neiin puk chu a awm a. Puk chhung hi chhun pachang ni sen sat lai pawhin a thim khup  a. A thuk zawng hi feet 30 a ni a. A puk tawp ratah hi chuan mihring khup lei sia bawpkhupa awm theihna, a san lam feet 2, a chhuat zau zawng feet 4 vel lek a ni tawh a. A chhuat, a chung leh a sir tuakte hi lungphek chi khat, mam tak vek an ni a. Kil li nei phei vekin a puk tluan hian a awm a. A chhuat pawh hi zawl phei vek, mam țha tak a ni a. Puk chhung hi a thianghlim hle a, hnim țo a awm lo va, bawlhhlawh a awm lo bawk.

Khua a zuk thlen chuan Țialpari pa, Chhiahhmunga nen sumhmunah țhu-in thu khawchang an sawi dun a. Hetia an titi dun lai hian Țialpari chuan an in a lo thleng ve a, mahse a pa leh a pasal sumhmuna an titi lai a hmuh avangin kawmchar lam ațangin in chhungah a lut a. Țialpari chuan a nu hnenah Dopawra fa a pai thu a hrilh a. A nu chuan a pasal Chhiahhmunga chu in chhungah a ko lut a, a fanu thusawi chu a hrilh leh chhawng ta a. Țialthawnga chuan eng thu nge an sawi tih hriat tumin bang awng ațangin a lo bih a, an thusawi chu a lo ngaithla ru kar a.

Chhiahhmunga chuan a makpa Țialthawna hnenah chuan, “Ka makpa, i nupui ngeiin mi dang fa ka pai a ti miau si a, intihluih chi a ni lo va, i tan lah a tlawmthlak dawn bawi si a, engtinnge i ngaih le? Sum nge i duh, mihring?” a ti a. A makpa chuan, “Ka pu, mihring duh vang alawm sum kan pek che u ni,” tiin a chhang a. Chhiahhmunga chuan, “Chuti a nih chuan, a nau Nisuii hi nei ang che. Mi dang makpa i ni mai tur hi ka phal lo a ni,” a ti a. Țialpari nau Nisuii chu a neihtir ta zawk a. Tichuan Nisuii nen chuan an haw dun ta a ni.

(Chhunzawm zel tur)

References;

Pi Țialpari Tlangchhan Chinchin Tlangpui by Dr. S. Hrachu (L).
Dopawrha Nupui Tur Sekeiin A Hruai Dan by F. Lalrotluanga, New Siaha.
Fanai Chanchin by Chalbuanga @ H. Thangkhuma, S.Vanlaiphai.
Țialpari Sulhnu by C.Vanlalruata, Treasury Officer (Rtd), Lawngtlai.

Thursday, March 14, 2019

NIKUALA MIZORAM A LO LUH DAN & SAILO LAL LEH FANAI LALTE’N FALAM HNENA CHHIAH AN CHAWI CHHAN!

NIKUALA MIZORAM A LO LUH DAN & SAILO LAL LEH FANAI LALTE’N FALAM HNENA CHHIAH AN CHAWI CHHAN! -Familia Fanai Laltlansanga
Fur lai a ni a.Zahau Lal Khawtinthanga khua Tlauzawl (Tun hnu hian Tlauhmun an ti ta)-ah chuan mei vap a rawn tla phauh thin a. Hemi kum tak hian khuaah  sava chi khat pit-in bu an chhep nasa hle mai a. Tlauzawla Mar( tukhuma  lama sam zial Lusei hnam hi Zahau tawng upa-ah chuan Mar an ti a.) ho chuan “ Pit-in khua-ah bu a chheh  hi chuan ral a hnai a ni”, an ti a,  ngaih a tha ta lo hle mai! Ngaihţhat tawh loh nak alaiin khua-ah meivap a rawn leng leh ta pheuh pheuh mai si a,an thla a ngam thei ta lo.
Val upa leh pasaltha ten tlangvalho an punkhawm thuai thuai a,Tlairawn lui kanin Thirpalung chho-vah hmanhmawh takin an kal chho  vat vat a, tlang atang chuan khawthlang lam an han chuan ta a le! an ngaihthat loh ang ngeiin Zawngte khua  leh Khawlhring khua te chu ralin an lo  runin an  halsak vek tih an hmu ta a ni.
Hetih hun laia Halkha lal chu Lianduna a ni a,Kawl phai atangin Kawl thirdeng mi panga a rawn hruai a,chu mite chuan silai an rawn keng bawk a.Tichuan Halkha tlangval rammu rualte chuan fei leh chempui nen,an Kawl rawih mi panga silai kengte nen chuan Luseiho khua run turin an thawkchhuak ta a,Lusei khaw hnai ber Khawlhring khua chu an run ta a. Luseiho chuan silai an la hmu ngai lova, hla tak atanga mi tina thei chu Kawl Dawi a nih an ring a, bei let ngam lovin an khua an tlanchhiatsanin an rauhsan ta a. Hlakha pasalthaho chuan duhthuthalin khua chu an hal ta a ni.
Lianduna leh  a Kawlrawih leh a pasaltha te chuan Zawngte khua an run leh a,Khawlhringho ang bawk khan Zawngte ho pawh chuan silai chu an hlau hle a, beilet ngam lovin an insaseng ta zawk a,Zawngte khua pawh chu an halsak leh ta a ni.
Tichuan,Halkha lal Lianduna chu  Thlawnrawn-ho nen tangrualin Lentlanga Lusei khaw te  a dawt dawtin an run leh ta zel a,Halkha leh Thlanrawn ral hlauvin Lusei hnam tam tak chuan Lentlang atangin thlang an tlakphah ta  a,Hualngova thlahte pawh tlangtla ve-in Tiau an kan a,Riangthlei-ah khua dinin an awmkhawm a ni.
Zahau Lal Khawkimthanga khua, Tlauzawl khaw tlangvalhovin an thil hmuh leh hriat, Khawlhring leh Zawngte khua an haldarh thu  an lal leh upa khawn bawlho an han hrilh chuan Tlauzawl Zahau khawpui meuh pawh an zam ta! “Khua-ah pit-in bu an chhep bawk si! Khawhring leh Zawngte khawpui te meuh pawh an rauhsan chuan,hneh rual loh lei do ral a lo lian dawn a ni ang” an ti a. Ral lo thlen hma-in Tlauzawl khua chu an tehdarhsanin an ţiausan ta diak a.Hetih hun lai hian Tlauzawl khua-ah chuan hnam sawm an awm a. chung hnamte chu (i)Hualhang (2)Khalthang(3)Fanai(4)Chawnteng(5)Vantawl(6) Bualsuak(7)Hlawnsa(8)Hualngo(9)Tenglam  leh (10) Zahau te an ni.
Heng zinga mi tam berte chuan Ţiau kanin thlang an tla ta hlawm a, Mizoram hmun hrang hranga awm   “ Tlau” hnam inti te pawh hi hemi ţuma thlangtlate an ni.
Tlauzawl khua an ţiausan lai hian Tlauzawl lal Khawkimthanga leh a nupui fanaute chu tlangtla ve lovin Run lui kama awm Khuangli khua-ah an lut thung a,hetih hunlai hian Khawkimthanga hian fapa 2;Khuangcheuva leh Khawzathanga (Chawngtlai Lal Nikuala pa ) a nei tawh a ni.
A tawi zawngin sawi tawh rih mai ang!. Halkha leh Thlanrawn ral an hlauh avangin Khuangli-ho chuan an Zahau lal Khawkimthanga te chhung chu an lo hum ngam lo va, Khuangli ram chhung Hawilo hmunah an awmtir ta phawt a,chutaţangin Chawisam hmun-ah khua an sat a,khua leh tui tlem neiin an awm a. Halkha leh thlarawn-in an rawn run leh a,an kua leh tui te salah an man ţeuh va, Khawkimthanga te chhung chu ramhnuai hnimbuk-ah an biru,an bihrukna hmun hnaiah ral an lo kal thlawm an hria a,Khawkinthanga chuan a fap upa zawk Khuangcheuva hnenah , “Hmun dangah va biru rawh;min man palh chuan Zahau lal chithlah a mang dah ang nge”, tia a sawirik chu ralin an lo hria a, an bihrukna hmuna tawng ri  an hriat avangin Thlanrawnho inaukhawmin “Amah hin mi phun ţhek mak ka nghalh!Sal rual nan duh lo maw? Ra tek ver mar uh” an ti a. (Helai hmunah hian phun ri ser ser thlawm ka hria! Sal rual man in duh lo em ni? Hmanhmawh takin lo kal vat ta che u). Chutia man tuma an hual lai tak mai chuan tawng ri ring tak an hre ta! “Khuangli pi’n kan lo man,nuam ten na feh pei” (Khuangli pasaltha te’n kan man ta che u, tlanchhe suh u”) chu tawng ri an hriat chuan Halkha leh Thlanrawn pasalthate chuan Khuangli pasalthate thawm emaw tiin hmanhmawh baklengin an tlan chhe ta a,Khawkimthanga te chhung chu an him ta hlauh a ni.
Hemi hnuhian khawkimthanga chuan tlawm leh zah dawn chang lovin a fapa khuangcheuva hruaiin Halkha-ah leh thlawnrawn-ah  an thuhnuaia awma, an hnena chhiah chawi turin khaw thar din a dil a, Halkha lalte chuan tha taka an lo mikhual laiin thlawnrawn pawihho erawh chuan an pafa-in bawmah an lo khungin mual-ah mipui pungkhawm hma-ah diriam takin an lo chhaih nawm nah hle mai a, Khawkimthanga rilru na lutuk chu a mittui a biangah a luang zawih zawih hial a ni.Tichuan Halkha leh Thlanrawn phalna-in Rallangah khua a din a, hmelma doral lian ber lakah an him dawn tih an hriat avangin hnam chi hrang hrangin Khawkimthanga khua Rallang chu an pan ta sung sung a, a.Zahau lal ram,khua leh tui ngah tak  a rawn tungding leh ta a ni.
Zahau hnam hi  fapa upa berin  pa a ro zawng zawng an khhawm thin a, Khawkimthanga a lo boral hnu chuan Khaungcheuva a rawn lal ta a. Hualngo thlangtla te an lo kir leh ta bawk .A hunlai hian Paite hnam Khanthuama chuan amah belin   Paite ram atangin  a rawn tlanchhia a, a fate Zapauva leh Kamhauva te puitlin hnu-in Zahau pasaltha te tanpuina-in Paite ram an run a, Khanthuama te tlangchangin an awm theih phah ta  a,Zahau hnenah chhiah a chawi ta thung.
Falam ( Mizo-vin Tlaisun kan ti a, anmahni awphawi chuan Ţashon an inti a, hnam hming a ni a, an khaw hming chu Falam a ni) leh Zahau hi inremna thuthlung tha tak nei an ni thin a.Zahau Lal Kipkuala a nih lai khan Falam pasalthate ramchhuak chuan Seipui Luseiho in sa lai an hmu a,an tukhum lamah sam an zial avangin hmechhia hlir emaw tiin “Nu pong ling ling,Nu pong ling ling” tiin an zuam a,an  bei rawk mai a.An ni hmeichhia an lo ni awzawng si lo va, Lusei pasaltha te chuan Tlaisunho chu an um ta chiam mai a, Tlaisunho mangang chuan Zahau Lal Kipkuala ruhkulh chhungah an tlanlut ta ringawt mai a. Kipkuala chuan an nun a lo chhanhim hram a ni. Heta tang hian lungtat-in thing anga hnahno a chhuah hma loh chuan Falam leh Tlaisun kan indo lo vang tiin saui an tan a ni.
Zahau pasaltha-ho an ram mu a,Manipur phai run an tum,Mualbem-ah Khanthuama’n khua an htlen dawn chuan Falamin Mualbem run an tum. Zahauvin, Falam chu kan do thei lo an ti, Khantuama chuan ka nupui leh ka khua leh tui sala min man ai chuan ka kap dawn e, a ti a,Falamho chu  Mualbem khawho chuan  lo lambunin an kap a, kan kaphlum nual a ni awm e.
Falam thinrim chuan Zahau Lal Khuangcheuva an chah chho te te a, I hnena chhiah pe Khantuama’n kan pasaltha te a lo that a,a mawh  nangmahin I phur a ni, tiin an lo man a,fartuah kawl an buntir ta hmiah mai.Zahau lal chhungkua an inpunkhawma Khuangcheuva a thih ai chuan Falam duh angin intlanchhuak ila,  an hnenah chhiah I pe mai ang u” tiin an rel a.Tichuan Zahau hnena chhiah pe thin, Sailo,Fanai,Hualngo,Sukte leh Kamhau khua  zawng zawng leh Halkha leh Thlarawn khua te nen lam Falam hnenah chhiah an pe ta a ni.
Khawzaliana  chuan hetih lai hian sepui pakhat a nei a,a u Khuangcheuva tlan nan a pe phal tlat lo mai a.A u Khuangcheuva ngaihdan a ni lo khawp mai a, rilru na takin a awm phah a, a theihnghilh thei ngai tawh lo a ni. Khawzaliana chuan a u Khaungcheuva hnenah Cherhmun khuaa belrawhmual hran neih a dil a. A u chuan “Falam hi kan do leh ngei dawn a, kan hneh loh palh hlauh chuan Lusei ram, khawthlangah kan rawn belh theih turin zu inbengbel la,kan rawn pan dawn che nia” a ti a.A u thu ang chuan Khawzaliana chuan Champhai bul velah awmhmun a khuar ta a,Lusei nupui a neiin, fapa a nei a.A fapa hming chu Nikuala a ni.
Khawzaliana’n Cherhmun khua-a lal -a ţhut a dilna hmunah khan Lal Khuangcheuva chuan a fapa Lalsailova a thuttir ta hmiah mai si a. Chutah tak chuan Khawzaliana chuan a u Khuangcheuva’n a bum a ni tih a hre ta chiah a! Cherhmunah chuan a nupui leh a fapa Nikuala nen an rawn pem chho leh ve ta ngat a.! Mahse Khawzaliana hi a dam rei ta lo hlauh va, Cherhmunah a boral tak avangin a nupui leh Nikuala chu Mizoramah an kir leh ta a ni. Nikuala nu hming hi Thangtinliana hian a sawi tel lo  hlauhva, hriat theih a ni ta lo a ni.
(Ref; The Chin Hills volume I by Bertram S. Carey & H.N.Tucker, CHIN-LUSHAI LAND by Surg.Lieut.Col.A.S.REID, ZAHAU HISTORY dictated by Chief Thang Tin Lian to his 3 sons in 1944 and published by Ral Dun in 1950; ZAHAU LE HUALNGO MI UK (CHIEF) THANG TIN LIAN IH SAN THAWNTHU & ZAHAU HRIN SUAHKEHNAK, AN TESIN FAHLAANG HMIN; by Sum Mang,  B.A., B.Ed. B.E.S (1) ,Retired Chin State Education Officer published in 2002 )

Entrance Exam India - Latest Alerts - 2010

science books

Search 2.0

Parts Finder