WELCOME TO VOICE OF YOUTH

Well ,this blog is for all the bloggers who love to visit this page,especially for students, who are interest to pursue higher studies in india and abroad providing and sharing informations,guide, news etc etc., . you can get the list of college and universities around the world,courses,examinations, informations etc,and some articles to inspire and encouraging our mind and give us a wiseful thought for our career .I hope you enjoy this blog and please do visit again.

"the foundation of every state is the education of its youth.It makes a man to become a gentleman"

Friday, March 15, 2019

ȚIALPARI LEH DARPAWRHA

ȚIALPARI LEH DARPAWRHA – Familia Fanai Laltansanga

Unau thawnthu sawi mah a dang teh chawk a. Kum za hnuah chuan kehme pawh a dang thei. Chu bakah chuan, țawngkaa thu inhlan chhawng ngang kan ni a, thu uar thiam leh thu khuh thei inkar chu zâu tak a ni a, bête bawk lek chu a ni hauh lo mai a, thin ram deuh tan chuan hnar phitna thamin thu a danglam hman tlat zel.

Mizorama tlangsang ber Phawngpui tlang țhuta khaw awm, Lunglian leh Sangau inkarah hian Cheural khua a awm a. Cheural lal chu Chhiahhmunga, Tlangchhan hnam a ni a. Lal Chhiahhmunga pa chu pasalțha leh ramvachal, Lungpuitlang lal Phunhnawma a ni. Lal Chhiahhmunga fanu Țialpari chu nula hmelțha leh fela sawi hat hat kai a ni a.

Dopawrha hming tak chu Dosavunga a ni a, a chak em avangin Dopawrha tiin an ko mai țhin a, pa lian tak, pasalțha, mi chak, ramvalchal, sai ram chhuak țhin, tlang leh lui inkham dan zawng zawng hre chiang em emtu a ni a. Khaw hrang hrangah a zin kual țhin a, a chakzia hi tlanghriat a ni. An sai ram chhuahnaah sai patuai ram tla lai a man a, an tihlum a. Sai pakua a kap a, sai sawm kap ang a ni. A nupui hmasa laka a fate hmingah Sai a sa tel vek; Saizapi, Saihema, Saichhunga, Saipianga, Saituaivungi. J. Shakespeare (Tarmita) khan tlang a chantir a, Mamte khuaah khua a din dawn a, Lakher lalte nen inremna sawipui turin Lakher khaw pathumah a zin a. Inremna a siampui thei vek a. A tawpah chuan ramri a thleng ta a. Chutah chuan an lo thah ngei a ring tlat mai a. Mahse, thah a hnekin sial, a ki leh a beng inchen hi an lo talh ta tlat mai zawk a. An sial talh chu kaițȇn bulah hian rem lo deuh hian a tlu a, kaițȇn thing pum phahah chuan fatute chuan hlan chhoh an tum laih laih mai a. Dopawrha chuan, “Naute u, in sa channa hi a rem lo em mai,” a ti a. Sial chu a kaihza kawn paliah a han hmer a, leikapuiah a han hlangkai ta dawrh mai a. Mak an tiin an zah phah ta em em mai a ni.

Dopawrha leh Vantura chu Lungtian mual sirah an inbuan a. Vantura chan a țha. A khaw tlangvalten kut an beng dar dar a. A thawh thumnaah biang-khawh-binin Vanturan a bin. Dopawrha biang a thi ser ser a. Dophawrha chuan, “Vawi khat chauh inbuan leh ang,” a ti a. Dopawrha chuan Lungtian lal Vantura chu hmeithai inchungah a theh kai ta nawlh mai. Tlangvalho an tê chem chem. An inbuan dan hi Pawi inbuan, Lai paih a ni a. Lalte hi an zah tih lantir nan an khuaah an keuh duh țhin lo va. Inhliam palh a  awl êm avangin an tih duh zen zen loh biangkhawhhrut (bin), khup thliah, inkherh zinga mi Vanturan a hman tak avangin Dopawrha Pawi thinin a tuar ta bil lo va, a hneh ngei tih lantir nan Vantura chu hmeithai in chungah a theh kai ta dawrh mai a ni.

Dopawrha hi Sertlangpuia an awm laiin nupui a nei tawh a, a nupui hming chu Nubawihi a ni a. Dopawrha chu an lal fanuin a ngaizawng a, an lo inngai ta hial a. Lal chhungte mitmei vengin a nupui fanaute chu a rukin Lalnu Darbilhi khua Darzo-ah a pemtir a. A hnuah a nupui fanaute chu a zui ve ta a. Sertlangpui ațangin Darzo hi Dopawrha chuan ni khatah a ban a ni, an ti. Ramvachal tak chu a ni phawt ang. Thlantlang lal fanu Darbilhi, Darzo lal Nochhuma nupui chuan Dopawrha chu a khawnbâwl upaah a lo ruat nghal a ni.

Vailen hma khan michhiate leh hnamchawmte tana dinhmun sang ber chu khaw per neih a ni a. Chu dinhmun chu Phunhnawma Vanlaiphaiah khan Dopawrha hian a chang a. Tarmita remruatna avangin a hnua lal, tlang chang tur a ni leh ta thut mai chu mi chhia@hnamchawmin-in van a tawng a ni ta ber a. Ama tlang thlen thuai thuai a nghakhlel hle a:

“Khua per pui leh lal lai ka chan bil tur hi,
Phulzing, daingul hringlang tlangah,
Ka chûn ka auhna,” tiin hla a phuah ta hial a ni.

Dopawrha hi ‘si’ sarih kai pha chin, hmanlai Mizo pa chhuanawm a ni a; chak si, fing si, huai si, hmelțha si, nula ngai thei si, tlawmngai si, sa kap thei si a ni a. Mau arsi ek kai tih ai chuan ropui tak a ni.

Dopawrha chu Cheural a zin țumin Țialpari te inah a thleng a. Nula țan tir te Țialpari chuan, “Dopawrha ka hlau,” tiin a tlanchhe derh derh țhin a ni awm e. Dopawrha leh Țialpari te hi an lo inhmelhriatna a rei tawh a, an lo inhmelduhna pawh a rei tawh a ni ang. Țialpari hi tleirawl tê, hnute um tir tê a nih lai ațangin an lo inhmelhriat tawh a ni ngei chhap ang. Dopawrha chu Țialpari pa rual, nupui fanau nei duah tawh a ni a. Mahse lal fanu hmelțha Țialpari chuan Dopawrha chu a hmangaih ta tlat mai a. Pa lung fing tawh Dopawrha chuan lal fanu hmelțha bawk si chu nupuia neih ngawt chiah a ruat lo va, thiam takin, “Lal pawh ka ni ve si lo va, lal te ka la nih ve hunah chuan kan la innei thei chauh ang,” a ti a ni awm e.

Lal fapa “Kei ka ni,” inti chinte chuan nula hmelțha leh duhawm Țialpari chu an rim laih laih țhin a, Cheural lalte chuan palai hmel pawh an hmu an hmu ta mai a. Țialpari beiseitu zinga mi, Niawhtlang lal fapa Chiathy@Țialthawna nen innei tur chuan an inbe rem ta nghal mai a. Tichuan, man leh mual an inpe fel vek a, inneihna chu a ropui thei ang berin an buatsaih ta a. Niawhtlang lal fapa Țialthawnga pawh a lawm hle a, lal fanu hmelțha, hleitling bawk si, mite ngaihsan em em nupuia a han nei ta mai chu vana arsi hawl thla ang hiala inngaiin mo hruaiin hlim tak leh phur takin an lalna tlang Niawhtlang chu an pan ta a, tluang takin an thleng ta a.

Zan a lo thleng a, nupa tuak tharte chuan mut dun zai an han rel ta a. Mahse, Mo thar Țialpari thinlaiah Dopawrha bak a leng si lo. A lunglai luahkhat tlattu Dopawrha ni lo țang dang belh tur a suangtuah ngam lo. A țawngchhuak lo thei ta lo va, “Min hre thiam hram rawh, Dopawrha fa ka pai tawh, nupuia neih tlak ka ni tawh lo!” a ti ta rawih mai. A pasal hrilhai turzia chu! Zan hlimawm ber tura ngaih chu lungngaihna mak takin a tlakbuak ta. Zan a va rei dawn rua em!!! A tuk khua a lo var ta a. Țialpari chuan chaw pawh ei lovin ram palailengah a tlan haw ta a. Hmeichhia amah chauhva ram pilril taka sapakal chu Țialthawnga chuan pawi a ti em em mai a, a ngaihtuah hle bawk a. A um nghal chuan kawng lakah tawhsual lo tawk palh ta se a mawh a phur dawn ngeia a hriat avangin a um nghal mai lo va. A hnu fȇ-ah a insiam a, a nupui um tur chuan a chhuak hnuhnawh ve ta a.

Țialpari chu hmanhmawh takin a kal hlawk hlawk a, a changin a tlan a, a hah deuhvin a chawl a, a kal leh țhin a. Vawmbuk leh Niawhtlang ramri lui, Siachang a va thlen chuan tui a lo lian a, lui chu a nu sen phut mai a. Hmeichhe awmnêm tan dai kai rual a ni lo. Tihngaihna tak a awm lo. A pasal chhungte khan an rawn um ngeiin a ring bawk si a. A mangang em em a. Lui kamah chuan beidawng takin a țhu ta chawt a.  Chutih lai chuan keipui lian tak mai hi a lam pana lo kal a hmu ta! Keipui chu a lo kal hnai zel a, Țialpari bulah chuan a bawk phek ta ruau mai a. Sakei hnungah chuan Tialpari chu a bêi a, keipui chuan lui lian nu but but chu a hleuhkaipui ta a ni.

Tichuan, hmanhmawh takin a kal leh ta vat vat a, Vawmbuk khua a thlen hian khawchhungah lut ngam lovin daiah a hel a, Phawngpui tlang a pan ding leh ta ngar ngar a. Khua lah chu a thim thut thut tawh si a, Phawngpui tlangah chuan kham chhawrdawh tam tak a awm a, ramsa chi tinreng an awm bawk a. Khuain a thimhnan tak ngial dawn ta si a. Țialpari chu mangang takin a han hawi vȇl ruai ruai a. Zana tawmhulna tur atana țha fahran mai puk pakhat hi a hmu ta hlauh mai a. Pûk chhungah chuan ți dekin a lut a. Pûk chhungah chuan lung inchherchhuan, chhuar anga indawh hi a lo awm a. A han enchian nak chuan Rûl lian pui mai, a var hi a lo inkual ruih mai a. Țialpari chuan rulpui chu a bia a, “Lalnu, lal i ni a. Kei pawh Lal Phunhnawma tunu ka ni a, ka pa pawh lal Chhiahhmunga a ni a. Lal leh lal zanin chu i hmun hi min kian ta che. Rûlpui chhuak law, kei ka um lai,” a ti a. Rûlpui chu a tleng chhuak ta zûl zûl a, Țialpari chu pûk chhungah chuan a riak ta a ni. Amah rawn ûmtu a pasal Țialthawnga pawh chu thim hnuah chuan pûk chu a rawn thleng ve a, pûk pâwn zawkah a riak niin an sawi a. Varțianah thovin Țialthawnga hi a nupuite khaw lam panin a kal leh ta nghal a.
He an riahna puk ‘Țialpari puk’ an tih tak hi Phawngpui tlang sang lai ber hnaih têa awm a ni a. A puk hi lung phek rem țha taka inthuah phei, kham pang leh ram țha china inrina laia awm a ni a. Kham lam hi chhim thlang lam epah a awm a. Ram țha chin hi Vawmbuk ațanga Phawngpui tlang sang pan chhohna kawng, sahmul țhenna lai niin khawchhak lam Myanmar ramte pawh a lang vek thei a ni. Ramngawin a khuh vek a, Lungpui tohlawt hnuai, ruah sur lai pawha patling 50 lai tawm hul theihna tur hulhliap awm phei, kham ko lam hnaihah puk ko ding lam tla thlain a puk kawng hi a hliah a, mihring inzeh len theihna tawk chiahin a puk chu luh theihin a awm a. Lungpui kehkaka han luh veleh chuan puk kawngka chu a zau lam feet 4, a san lam feet 6, kil li neiin puk chu a awm a. Puk chhung hi chhun pachang ni sen sat lai pawhin a thim khup  a. A thuk zawng hi feet 30 a ni a. A puk tawp ratah hi chuan mihring khup lei sia bawpkhupa awm theihna, a san lam feet 2, a chhuat zau zawng feet 4 vel lek a ni tawh a. A chhuat, a chung leh a sir tuakte hi lungphek chi khat, mam tak vek an ni a. Kil li nei phei vekin a puk tluan hian a awm a. A chhuat pawh hi zawl phei vek, mam țha tak a ni a. Puk chhung hi a thianghlim hle a, hnim țo a awm lo va, bawlhhlawh a awm lo bawk.

Khua a zuk thlen chuan Țialpari pa, Chhiahhmunga nen sumhmunah țhu-in thu khawchang an sawi dun a. Hetia an titi dun lai hian Țialpari chuan an in a lo thleng ve a, mahse a pa leh a pasal sumhmuna an titi lai a hmuh avangin kawmchar lam ațangin in chhungah a lut a. Țialpari chuan a nu hnenah Dopawra fa a pai thu a hrilh a. A nu chuan a pasal Chhiahhmunga chu in chhungah a ko lut a, a fanu thusawi chu a hrilh leh chhawng ta a. Țialthawnga chuan eng thu nge an sawi tih hriat tumin bang awng ațangin a lo bih a, an thusawi chu a lo ngaithla ru kar a.

Chhiahhmunga chuan a makpa Țialthawna hnenah chuan, “Ka makpa, i nupui ngeiin mi dang fa ka pai a ti miau si a, intihluih chi a ni lo va, i tan lah a tlawmthlak dawn bawi si a, engtinnge i ngaih le? Sum nge i duh, mihring?” a ti a. A makpa chuan, “Ka pu, mihring duh vang alawm sum kan pek che u ni,” tiin a chhang a. Chhiahhmunga chuan, “Chuti a nih chuan, a nau Nisuii hi nei ang che. Mi dang makpa i ni mai tur hi ka phal lo a ni,” a ti a. Țialpari nau Nisuii chu a neihtir ta zawk a. Tichuan Nisuii nen chuan an haw dun ta a ni.

(Chhunzawm zel tur)

References;

Pi Țialpari Tlangchhan Chinchin Tlangpui by Dr. S. Hrachu (L).
Dopawrha Nupui Tur Sekeiin A Hruai Dan by F. Lalrotluanga, New Siaha.
Fanai Chanchin by Chalbuanga @ H. Thangkhuma, S.Vanlaiphai.
Țialpari Sulhnu by C.Vanlalruata, Treasury Officer (Rtd), Lawngtlai.

No comments:

Post a Comment

Entrance Exam India - Latest Alerts - 2010

science books

Search 2.0

Parts Finder